Α Λ Κ Υ Ω Ν (2)
(Ή περί μεταμορφώσεως)
ΠΡΟΣΩΠΑ ΤΟΥ ΔΙΑΛΟΓΟΥ
ΧΑΙΡΕΦΩΝ
ΣΩΚΡΑΤΗΣ
Χαιρεφών
Ποιά φωνή μας ήλθεν, Σωκράτη, μακρυά από τα ακρογιάλια, εις εκείνο το ακρωτήριον ; Πόσον ώμορφη είναι να την ακούη κανείς. Ποίον ζώον τάχα να είναι; Διότι είναι άφωνα, καθώς είναι γνωστόν, όσα ζουν εις το νερό.
Σωκράτης
Είναι κάποιο θαλασσινό πουλί, Χαιρεφών, που το ονομάζουν αλκυόνα, πολύθρηνον και πολύδακρυ, διά το οποίον κάποιος παλαιός θρυλείται μύθος μεταξύ των ανθρώπων. Λέγουν, πως κάποτε ήτο γυναίκα, κόρη του Αιόλου του Έλληνος, και ότι εθρηνούσεν από πολλήν αγάπην τον νεαρόν της άνδρα, που απέθανε, τον Κήυκα τον Τραχίνον, τον υιόν του Εωσφόρου του αστέρος, ώμορφο παιδί ωραίου πατέρα. Έπειτα δε πως έγεινε πτερωτή από κάποιαν θείαν θέλησιν και ότι παρόμοια με πουλί πετά επάνω από τα πελάγη, αποζητούσα εκείνον, που και αν σε όλην την γην επλανήθη, δεν ημπόρεσε να τον εύρη.
Χαιρεφών
Αυτό, διά το οποίον μου ομιλείς, είναι η αλκυών ; Ποτέ ως τώρα δεν είχα ακούση την φωνήν της· αλλά σαν κάτι ξένον πραγματικά την άκουσα. Αληθινά, πόσον θρηνητικήν αφήνει φωνήν. Τίνος μεγέθους τάχα να είναι, Σωκράτη;
Σωκράτης
Όχι μεγάλου. Μεγάλην όμως διά την αγάπην προς τον άνδρα της έλαβεν από τους θεούς τιμήν, διότι κατά την εποχήν, που κλωσίζουν, συμπίπτουν και αι αλκυονίδες ημέραι, που μέσα εις τον χειμώνα είναι παρόμοιαι με καλοκαιρινάς. Τέτοια ημέρα είναι και η σημερινή περισσότερον από κάθε άλλην. Δεν βλέπεις πόσον καθαρός είναι ο ουρανός, ατάραχη δε και γαλήνιος, ωσάν καθρέπτης, όλη η θάλασσα ;
Χαιρεφών
Έχεις δίκαιον· φαίνεται αλήθεια, ότι είναι αλκυονίς η σημερινή ημέρα, καθώς και η χθεσινή. Αλλά, μα τους θεούς, πώς πρέπει να πεισθή κανείς δι' όσα είπομεν εις την αρχήν, Σωκράτη, ότι κάποτε από πουλιά έγειναν γυναίκες ή από γυναίκες πουλιά ; Γιατί αυτά τα πράγματα μου φαίνονται περισσότερον από κάθε τι άλλο αδύνατα.
Σωκράτης
Νομίζω, φίλε Χαιρεφών, ότι των δυνατών και αδυνάτων καθόλου δεν είμεθα αλάθητοι κριταί, διότι τα εξετάζομεν με την ανθρωπίνην δύναμιν, η οποία είναι άγνωστος, επισφαλής και αόρατος. Πολλά λοιπόν φαίνονται εις ημάς και από όσα ημπορούν να ευρεθούν δυσεύρετα και από όσα ημπορούν να γείνουν αδύνατα, συχνά ένεκα απειρίας, άλλοτε πάλιν ένεκα του ατελούς μας νου· διότι πραγματικά φαίνεται ότι ατελή έχει νουν ο άνθρωπος και ο γεροντότερος ακόμη, αφού βέβαια πολύ μικρά και σύντομος είναι η ζωή σχετικώς προς την αιωνιότητα. Τι δε, καλέ μου, τάχα τι θα ημπορούσαν να ειπούν εκείνοι αι οποίοι αγνοούν τας δυνάμεις των δαιμόνων και των θεών και εν γένει όλης της φύσεως, ότι είναι δυνατόν ή αδύνατον κάτι τι από τα τοιαύτα; θυμάσαι, Χαιρεφών, προ τριών ημερών, τι μεγάλη που ήτον κακοκαιρία· και θα φοβηθή βέβαια κανείς, αν θυμηθή τας αστραπάς εκείνας και τας βροντάς, και τους δυνατούς ανέμους. Ενόμιζε κανείς ότι όλος ο κόσμος την στιγμήν εκείνην θα χαλούσε.
Ύστερα δε από λίγο μία θαυμαστή καλοκαιρία απλώθηκε, που έμεινεν ως τώρα. Τι τάχα νομίζεις, ότι είναι σπουδαιότερον και περισσότερον κοπιώδες, σε τέτοιαν καλοκαιρίαν αυτήν την ακατανίκητον τρικυμίαν να μεταβάλη κανείς και γαλήνιον να καταστήση ολόκληρον την πλάσιν, ή να μεταπλάση μίαν γυναίκα εις πουλί; Διότι, αφού αυτό είναι εύκολον και εις τα μικρά παιδάκια, που γνωρίζουν να πλάττουν και όταν πάρουν λάσπην ή κερί εύκολα πολλάκις τον ίδιον όγκον μετασχηματίζουν εις διαφόρους μορφάς, εις το θείον, του οποίου η μεγάλη υπεροχή ούτε συγκρίνεται με τας ιδικάς μας δυνάμεις, δεν είναι τάχα πάρα πολύ εύκολον ; Μπορείς να μου πης ολόκληρον τον ουρανόν, πόσον νομίζεις από σε μεγαλύτερον ;
Χαιρεφών
Ποίος από τους ανθρώπους, Σωκράτη, θα ηδύνατο να εννοήση ή να ονομάση κάτι απ' αυτά πράγματα ; Ούτε να τα εξιστορήση καν μπορεί.
Σωκράτης
Δεν βλέπομεν αλήθεια και όταν συγκρίνωμεν τους ανθρώπους προς αλλήλους, ότι υπάρχουν κάποιαι μεγάλαι διαφοραί μεταξύ των δυνάμεων και αδυναμιών των. Διότι η ηλικία των ανδρών σχετικώς προς τα πέντε ή δέκα ημερών βρέφη μεγάλην παρουσιάζει διαφοράν δυνάμεως και αδυναμίας εις πάσας σχεδόν τας πράξεις του βίου και εις όσας διά των τόσον πολυμηχάνων τεχνών και διά του σώματος και των νοητικών δυνάμεων φέρουν εις πέρας, γιατί αυτά, καθώς είπον, ούτε από τον νουν των μικρών παιδιών είναι δυνατόν να περάσουν.
Και το μέγεθος της δυνάμεως ενός τελείου ανδρός ανυπολογίστως είναι ανώτερον εν σχέσει προς την δύναμιν εκείνων, διότι μέγα πλήθος παιδιών θα εδέσμευεν αυτός ευκόλως, επειδή εις την αρχήν της ζωής των οι άνθρωποι κατά φυσικόν λόγον απορούν και αμηχανούν περί πάντων. Όταν λοιπόν άνθρωπος από άνθρωπον, καθώς είναι φανερόν, τόσον πολύ διαφέρη, ποίαν πρέπει να νομίσωμεν, ότι θα φανή εις τους αρεσκομένους να εξετάζουν τα τοιαύτα, πώς έχει διαφοράν ολόκληρος ο ουρανός προς τας ιδικάς μας δυνάμεις; Πιθανόν λοιπόν να νομίσουν πολλοί, ότι όσην μεγάλην έχει διαφοράν η φύσις κατά το μέγεθος προς το γένος του Σωκράτους και του Χαιρεφώντος, τόσην επίσης έχει κατά την δύναμιν και την φρόνησιν και την διάνοιαν.
Εις σε λοιπόν και εις εμέ και εις πολλούς ακόμη ομοίους με ημάς πολλά είναι αδύνατα, αν και είναι εύκολα εις άλλους, αφού και να παίξουν τον αυλόν οι μη γνωρίζοντες και να διαβάσουν ή να γράψουν οι αγράμματοι κατά τον πρέποντα τρόπον είναι δυσκολώτερον, εφ' όσον δεν έχουν διδαχθή από το να κάμουν γυναίκας από πουλιά ή πουλιά από γυναίκας. Η δε φύσις εναποθέτουσα μέσα σε κερί ζώον χωρίς πόδια και πτερά, αφού το κάμη ν' αποκτήση πόδια και του δώση πτερά, που τα ομορφαίνει με διάφορα χρώματα, φανερώνει την μέλισσαν την σοφήν παραγωγόν του θείου μέλιτος, και από αυγά άφωνα και άψυχα πλάττει πολλά γένη πουλιών και ζώων, χερσαίων και υδροβίων, μεταχειριζομένη προσέτι, καθώς λέγουν μερικοί, τέχνας ιεράς, που μαθαίνει από τον άπειρον αιθέρα.
Τας μεγάλας λοιπόν δυνάμεις, των αθανάτων δεν δυνάμεθα να καθορίσωμεν ασφαλώς ούτε σχετικώς με τας αλκυόνας ούτε με τας αηδόνας, ημείς που είμεθα θνητοί και ευτελείς μικροί και ούτε τα μεγάλα ημπορούμεν να διακρίνωμεν ούτε πάλιν τα μικρά, συνήθως δ' απορούμεν δι' ό,τι τριγύρω μας συμβαίνει, την ομορφιά δε του μύθου για το τραγούδι σου, καθώς μας την παρέδωκαν οι πατέρες μας, έτσι και στα παιδιά μου, ω πουλί, μελωδικέ τραγουδιστή των θρήνων, θα παραδώσω, και τον ευσεβή σου έρωτα προς τον άνδρα σου πολλάκις θα υμνήσω εις τας γυναίκας μου, Ξανθίππην και Μυρτώ, ανιστορών ακόμη και τα άλλα και την τιμήν πού σου έδωκαν οι θεοί. Έτσι τάχα θα κάμης και συ, ω Χαιρεφών ;
Χαιρεφών
Πρέπει βέβαια, Σωκράτη· και αυτά πού είπες ακόμη περισσότερον προτρέπουν τους άνδρας και τας γυναίκας εις την αγάπην.
Σωκράτης
Λοιπόν, αφ' ού χαιρετήσωμεν την αλκυόνα, ας εγκαταλείψωμεν το Φάληρον και ας υπάγωμεν εις τας Αθήνας.
Χαιρεφών
Εμπρός, ας κάμωμεν έτσι.
Η Σειρά των Αρχαίων Ελλήνων Συγγραφέων, των Εκδόσεων Φέξη, υπήρξεν ένας σταθμός στα ελληνικά χρονικά. Για πρώτη φορά προσφερόταν συστηματικά στο ελληνικό αναγνωστικό κοινό, η αρχαία ελληνική σκέψη (ιστορία, φιλοσοφία, ποίηση, δράμα, δικανικός και πολιτικός λόγος) σε δημιουργικές μεταφορές της, από τους άριστους μεταφραστές του τόπου, στην πιο σύγχρονη μορφή που πήρε, εξελισσόμενο, το γλωσσικό της όργανο, Ο Όμηρος, οι Τραγικοί κι ο Αριστοφάνης, ο Ηρόδοτος, ο Θουκυδίδης, ο Πλάτων, ο Ξενοφών, ο Αριστοστέλης, ο Θεόκριτος, ο Θεόφραστος, ο Επίκτητος, ο Πλούταρχος, ο Λουκιανός κλπ. προσφέρονται και σήμερα, στις κλασικές πια μεταφράσεις των Πολυλά, Ραγκαβή, Μωραϊτίδη, Κονδυλάκη, Ποριώτη, Γρυπάρη, Τανάγρα, Πολέμη, Καμπάνη, Καζαντζάκη, Βάρναλη, Αυγέρη, Βουτιερίδη, Ζερβού, Φιλαδελφέως, Τσοκόπουλου, Σιγούρου, Κ. Χρηστομάνου κλπ. σε μια σύγχρονη σειρά εκδόσεων βιβλίου τσέπης, πράγμα που επίσης γίνεται για πρώτη φορά, συστηματικά, στην Ελλάδα.
Ερυξίας, Αξίοχος, Αλκυών Στον πρώτο από τους τρεις αυτούς διαλόγους ερευνάται τι είναι πλούτος και κατά πόσον μπορεί να είναι ωφέλιμος στον άνθρωπο. Στον δεύτερο τον «Αξίοχο», γίνεται επισκόπηση της εσώτερης πίστης που έχει ο άνθρωπος για την ψυχή και η πίστη τούτη προβάλλεται έμμεσα σαν εκμηδένηση του φόβου του θανάτου. Στην «Αλκυόνα», ποιητικά και με κάποιον μυστικισμό, ερμηνεύεται η μεταμορφωτική δύναμης της ύλης της φύσεως.