CONFUTATIO, ii.

De iis rebus igitur, de quibus primi acccusatores me accusabant, defensio mea satis haec sit ad vos. Ad Melitum autem, virum optimum et civitatis amantem, ut ait, et ad posteriores, dehinc me conabor defendere. Iam rursus, quando hi sunt alii accusatores, eorum sumamus iuratam litis formulam. Habet autem sic fere: Socratem ait iniuste facere, quod et adolescentes corrumpat, et deos, quos civitas statuit, non statuat, sed alia daemonia nova.

Tale igitur est crimen. Iam eius criminis unamquamque partem examinemus. Ait me iniuste facere, qui corrumpam adolescentes. Ego autem, Athenienses, iniuste facere dico Melitum, quod serio ludit et temere in iudicium homines vocat, simulans de rebus laborare se et sollicitum esse, quarum nulla ipsi umquam cura fuit. Quod ita esse, conabor etiam vobis ostendere. Quare dic mihi, quaeso, Melite: Nempe plurimi facis, ut adolescentes fiant quam optimi? Ita. Dic his, age, quis eos meliores reddit? non enim dubium est quin id scias, quum res tibi curae sit. Nam corruptorem, ut ais, nactus me ad hos educis atque accusas. Ergo eum qui meliores reddit demonstra, age dum, et ostende iudicibus. ... Viden' te silere, Melite, neque habere quod dicas? Atqui annon turpe hoc tibi satisque arguere videtur, id quod ego aio, te nihil rem curasse? ... Iam dic, amabo, quis illos reddit praestantiores? Leges. At non hoc rogo, vir optime; sed quis homo, qui primum etiam id ipsum sciat, leges. Iudices hi, Socrate. Ain' tu, Melite? Hine possunt erudire et meliores reddere adolescentes? Maxime. Utrum unusquisque, an alii eorum possunt, alii non possunt? Unusquisque. Pulchre, Iuppiter, narras, et magnam copiam hominum iuventuti utilium. Quid autem? utrum auditores hi eos meliores reddunt, annon? Etiam hi. Quid? Utrum senatores? Etiam senatores. At numquid, Melite, concionarii cives corrumpunt iuventutem? an illi quoque eos meliores quisque reddunt? Etiam illi. Praeter me igitur, quantum video, nemo est Atheniensium, qui non reddat probos ac praestantes; ego autem solus corrumpo. Ain' tu? Prorsus plane id aio. Sane magnum in me arguis infortunium. Itaque mihi responde: Utrum etiam in equis res ita esse tibi videtur, ut qui eos meliores faciant, ii sint omnes homines, unusque sit quidam qui corrumpat? an contra plane, ut unus quidam sit qui eos possit meliores facere, aut perpauci, qui in arte equestri versantur; plerique autem, quum equos tractant et iis utuntur, corrumpant? annon ita, Melite, res est tum in equis, tum in ceteris omnibus animantibus? ... Certissime, sive tu et Anytus negatis, sive aitis. Magna sane quaedam felicitas nostra videtur esse in adolescentibus, si unus modo eos corrumpit, ceteri iis utilitatem praebent. Atenim satis ostendis, Melite, numquam tibi curae fuisse adolescentes; ipseque perspicue declaras negligentiam tuam, quod me de rebus, quarum procul a te studium fuit, ad iudices educis. Sed amplius nobis dictu, per deum immortalem, Melite, satiusne est habitare inter cives bonos, an inter malos? ... Responde, sodes. Nihil difficile rogo. Annon et mali proximis semper vicinis in aliqua re nocent, et boni prosunt? Omnino. Estne ergo aliquis, qui ab iis quorum consuetudine utitur, potius damnum malit quam commodum accipere? ... Amabo, responde. Respondere quidem etiam lex iubet. Estne qui sibi velit noceri? Nemo quisquam.

Age vero, utrum huc me vocasti, quod corrumpam adolescentes et pessimos eos reddam consulto, an quod nolens? Quod consulto scilicet. Quid tandem adeo tu istud aetatulae, Melite, me sapientior es homine hoc aetatis, ut tu quidem cognitum habeas, et malos male proximis semper vicinis facere, et bonos bene: ego autem eo ignorantiae venerim, ut hoc quoque nesciam, si quem eorum quibus utar, improbum fecero, me in periculum incurrere, ne quid ab eo mali accipiam? Tantumne ergo hoc mali voluntate mea attraho, ut tu ais? Hoc ego tibi non credo, Melite, neque alius, puto, quisquam hominum credet; verum aut non corrumpo, aut, si corrumpo, facio nolens. Ita tu quidem utrobique mentiris. Sin autem nolens corrumpo, peccatorum talium et involuntariorum neminem moris est arcessere, sed privatim prensum docere et commonefacere. Non enim dubium est, ubi rem didicero, me destiturum esse ab eo, quod faciam imprudens. Tu autem agere mecum et me docere vitasti atque noluisti; huc educis, quo educere moris est eos qui castigationis egent, non disciplinae. Atenim illud, Athenienses, iam apparet, quod ego dicebam, huic Melito rem nulli umquam curae fuisse. ...

Tamen dic nobis, quomodo[TR1] ais, Melite, adolescentulos a me corrumpi? Nempe, quantum litis a te agendae formula indicat, eo quod doceo statui non oportere deos quos civitas statuit, sed alia daemonia nova? annon haec docentem me dicis esse corruptorem?

Immo prorsus plane hoc dico. Ipsorum ergo, Melite, horum deorum causa, quorum nunc res agitur, velim id etiam planius dicas et mihi et hisce viris. Nam ego intelligere nequeo, utrum dicas docere me statuendos deos aliquos—adeoque ipse statuo esse deos, nec penitus tollo numen eorum, neque hac parte pecco—; modo non eos quos civitas sed alios, atque hoc est illud, de quo me accusas, quod alios; an omnino me ais neque ipsum statuere deos, et eadem ceteros docere. Hoc dico, te omnino deos non statuere. O mirifice Melite, quorsum hoc dicis? Ergo ne solem quidem nec lunam statuo esse deos, sicut homines ceteri? Non hercle, iudices: nam et solem esse lapidem ait, et lunam, tellurem.

Anaxagoram a te accusari putas, dilecte Melite; et ita contemnis hos, et litterarum expertes putas esse, ut nesciant Anaxagorae Clazomenii libros harum quaestionum refertos esse. Nimirum haec etiam adolescentes a me discunt, quae cuivis subinde, si permagno, drachma licet de scena emere, ut Socratem irrideant, si haec simulet sua esse, praesertim tam absurda. Siccine, pro Iuppiter, videor tibi neminem statuere deum esse? Neminem vero, hercle, nullo pacto. Rem dicis, Melite, quae supra fidem sit, ac sane, ut ego arbitror, tuam ipsius. ... Videtur enim hic mihi, Athenienses, nimis superbus et petulans esse, planeque superbia quadam et intemperantia et iuvenili levitate accusationem hanc suscepisse. Dixeris eum velut aenigmatis conditorem experiri, utrum[TR2] ille scilicet sapiens Socrates intelliget me ludere et pugnantia dicere, an illum ceterosque, qui audiunt, in fraudem illiciam? Nam video eum sibimet ipsum contraria dicere in me accusando, tamquam si dicat: Socrates iniuste facit, quod deos non statuit, sed quod deos statuit. Atqui hoc est iocantis. Iam considerate mecum, Athenienses, quomodo haec dicere me videatur: at tu responde nobis, Melite. Vos autem, id quod initio a vobis petii, memineritis mihi non obstrepere, si consueto more verba faciam. Estne hominum aliquis, Melite, qui statuat res humanas esse, homines autem non statuat? ... Respondeat, Athenienses, et ne aliud atque aliud occlamitet. ... Estne qui equos non statuat, verum artem equestrem? Aut qui tibias non statuat, verum tibiarum inflandarum artem? ... Nemo est, vir optime. Nisi tu vis respondere, ego tibi narrabo et ceteris auditoribus. Sed quod statim rogavero, ad id responde. Estne qui daemonia seu divina esse statuat, daemonas autem seu deos non statuat? Nemo est. Ut iuvisti nos! Quippe vix tandem respondisti, ab auditoribus coactus. Annon ergo daemonia et statui a me ais et doceri, sive nova ista seu vetera? Ita daemonia certe statuo, te iudice: idque etiam in formula litis iureiurando confirmasti: sed si daemonia statuo, etiam daemonas, opinor, a me statui prorsus necesse est. Annon est ita? ... Est vero. Sumo enim te affirmare, quoniam non respondes. Iam daemonas annon aut deos esse ducimus, aut deorum filios? Ais an negas? Aio. Sic igitur, si daemonas esse credo, ut tu ais, sive illi dii quidam sunt, id verum est quod dico, te perplexe loqui et iocari, negantem credi a me deos, et aientum rursus deos a me credi, quia daemonas esse credam: sin illi deorum filii quidam sunt spurii, vel ex Nymphis, vel ex aliis quibusdam feminis, quarum etiam dicuntur, num quisquam deorum filios credet esse, deos autem non credet? Aeque enim absurdum id fuerit, ac si quis equorum prolem credat esse vel asinorum, mulos, equos autem et asinos non credat. Quamobrem fieri non potest, Melite, quin tu aut quod velles haec nos tentare, litem hanc moveris, aut quod non haberes in quod me vocares verum crimen. Ut autem cuiquam tu persuadeas hominum, qui vel paululum habeat mentis, eiusdem esse viri, et ponere daemonia ac divina, et non ponere nec daemonas, nec deos, neque heroas, id vero fieri nullo modo potest.