ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ XL.
Β. | Και τα μεν νοσήματα του σώματος τοιουτοτρόπως γεν-
νώνται, τα δε της ψυχής γίνονται εκ της σωματικής διαθέσεως
κατά τον εξής τρόπον: Ότι η νόσος της ψυχής είναι η αφροσύνη·
δέον να το ομολογήσωμεν, αλλά της αφροσύνης δύο είναι τα είδη·
το έν είναι η μανία και το άλλο η αμαθία. Οιονδήποτε λοιπόν
πάθος, όπερ πάσχων τις έχει εν εαυτώ το έν ή το άλλο, δέον να
είπωμεν αυτό νόσον. Και ηδοναί δε και λύπαι υπερβολικαί πρέπει
να παραδεχθώμεν ότι είναι εκ των μεγίστων νόσων της ψυχής.
Διότι ο άνθρωπος όστις αισθάνεται υπερβολικήν χαράν, ή και υπό
C. | λύπης ευρίσκεται εις την εναντίαν κατάστασιν, σπεύδων άλλο
μεν να συλλάβη ουχί εις κατάλληλον καιρόν, άλλο δε να απο-
φύγη, δεν δύναται ούτε να ίδη ούτε να ακούση ορθώς κανέν πρά-
γμα, αλλά λυσσά και δεν έχει πλέον την δύναμιν να κάμνη χρή-
σιν του λογικού. Εκείνος δε, εις τον οποίον γεννάται σπέρμα
άφθονον και ορμητικόν εις τον μυελόν, και είναι ως δένδρον, όπερ
καρποφορεί περισσότερον του φυσικού μέτρου, ούτος δοκιμάζων
πολλάς λύπας και πολλάς ηδονάς εις τας επιθυμίας και εις τα
αποτελέσματα αυτών, και γινόμενος μανιακός κατά το περισσό-
τερον μέρος της ζωής του διά τας μεγίστας ταύτας ηδονάς και
Δ. | λύπας, ενώ έχει την ψυχήν νοσηράν και άφρονα ένεκα του
σώματος, δεν θεωρείται ως έχων νόσον, αλλά κακώς νομίζεται
ότι είναι εκουσίως κακός. Αλλ' όμως το αληθές είναι ότι η ακολα-
σία εις τας αφροδισίους ηδονάς κατέστη εις αυτόν νόσος της ψυχής
κατά μέγα μέρος ένεκα διαθέσεως ενός μόνου είδους, όπερ διά την
αραιότητα των οστών ρέει εις το σώμα και το υγραίνει. Και σχε-
δόν πάντα όσα λέγονται ακρασία εις τας ηδονάς προς όνειδος, ως
εάν οι κακοί ήσαν τοιούτοι εκουσίως, δεν προσάπτουσιν ορθώς
Ε. | όνειδος. Διότι ουδείς είναι κακός εκουσίως(91) αλλά διά τινα
κακήν διάθεσιν του σώματος ή δι' έλλειψιν ανατροφής ο κακός
γίνεται κακός. Και ταύτα είναι ατυχήματα εις πάντας και συμ-
βαίνουσιν και εις εκείνον, όστις δεν θέλει. Και πάλιν ως προς τας
λύπας κατά τον αυτόν τρόπον η ψυχή λαμβάνει πολλάς συμφοράς
διά του σώματος. Διότι όπου οι χυμοί των οξέων φλεγμάτων, και
των αλυκών και όσοι είναι πικροί και χολώδεις πλανηθέντες εις
το σώμα δεν ευρίσκουσι μεν αναπνοήν προς τα έξω, αλλά περι-
φερόμενοι εντός αποτελούσι κράμα αναμιγνύοντες τους ιδίους αυ-
87. | τών ατμούς με την κίνησιν της ψυχής, εκεί παράγουσι παν-
τοειδή ψυχικά νοσήματα άλλοτε μεν περισσότερα, άλλοτε δε ολι-
γώτερα, και άλλοτε μικρότερα ή μεγαλείτερα, Και τα νοσήματα
ταύτα μεταφερόμενα εις τας τρεις έδρας της ψυχής, όπου έκα-
στον αυτών προσπέση, εκεί παράγει πολλάς και διαφόρους ποι-
κιλίας δυσαρεσκείας και λύπης, και άλλας θρασύτητος και δει-
λίας, και προσέτι λήθης ομού και δυσμαθίας. Εκτός δε τούτων,
όταν από ανθρώπους ούτω κακώς συγκεκροτημένους γίνωνται κα-
καί πολιτείαι, και κατ' ιδίαν και δημοσίως εις τας πόλεις εκφωνών-
Β. | ται λόγοι, προσέτι δε δεν μανθάνωνται υπό των νέων μαθή-
ματα θεραπεύοντα τα κακά ταύτα, τότε, τοιουτοτρόπως όλοι γίνον-
ται κακοί, όσοι είναι τοιούτοι, διά τας δύο αιτίας όλως ακουσίας.
Και διά ταύτα πρέπει να μεμφώμεθα τους γονείς μάλλον παρά
τα τέκνα και τους ανατρέφοντας μάλλον παρά τους ανατρεφομέ-
νους. Λοιπόν πρέπει να έχωμεν προθυμίαν, όσον είναι δυνατόν
διά της αγωγής, διά των θεσμών και των διδασκαλιών να φεύγω-
μεν την κακίαν· να αποκτήσωμεν δε το εναντίον. Αλλά τούτο εί-
ναι άλλη σειρά λόγων.
νώνται, τα δε της ψυχής γίνονται εκ της σωματικής διαθέσεως
κατά τον εξής τρόπον: Ότι η νόσος της ψυχής είναι η αφροσύνη·
δέον να το ομολογήσωμεν, αλλά της αφροσύνης δύο είναι τα είδη·
το έν είναι η μανία και το άλλο η αμαθία. Οιονδήποτε λοιπόν
πάθος, όπερ πάσχων τις έχει εν εαυτώ το έν ή το άλλο, δέον να
είπωμεν αυτό νόσον. Και ηδοναί δε και λύπαι υπερβολικαί πρέπει
να παραδεχθώμεν ότι είναι εκ των μεγίστων νόσων της ψυχής.
Διότι ο άνθρωπος όστις αισθάνεται υπερβολικήν χαράν, ή και υπό
C. | λύπης ευρίσκεται εις την εναντίαν κατάστασιν, σπεύδων άλλο
μεν να συλλάβη ουχί εις κατάλληλον καιρόν, άλλο δε να απο-
φύγη, δεν δύναται ούτε να ίδη ούτε να ακούση ορθώς κανέν πρά-
γμα, αλλά λυσσά και δεν έχει πλέον την δύναμιν να κάμνη χρή-
σιν του λογικού. Εκείνος δε, εις τον οποίον γεννάται σπέρμα
άφθονον και ορμητικόν εις τον μυελόν, και είναι ως δένδρον, όπερ
καρποφορεί περισσότερον του φυσικού μέτρου, ούτος δοκιμάζων
πολλάς λύπας και πολλάς ηδονάς εις τας επιθυμίας και εις τα
αποτελέσματα αυτών, και γινόμενος μανιακός κατά το περισσό-
τερον μέρος της ζωής του διά τας μεγίστας ταύτας ηδονάς και
Δ. | λύπας, ενώ έχει την ψυχήν νοσηράν και άφρονα ένεκα του
σώματος, δεν θεωρείται ως έχων νόσον, αλλά κακώς νομίζεται
ότι είναι εκουσίως κακός. Αλλ' όμως το αληθές είναι ότι η ακολα-
σία εις τας αφροδισίους ηδονάς κατέστη εις αυτόν νόσος της ψυχής
κατά μέγα μέρος ένεκα διαθέσεως ενός μόνου είδους, όπερ διά την
αραιότητα των οστών ρέει εις το σώμα και το υγραίνει. Και σχε-
δόν πάντα όσα λέγονται ακρασία εις τας ηδονάς προς όνειδος, ως
εάν οι κακοί ήσαν τοιούτοι εκουσίως, δεν προσάπτουσιν ορθώς
Ε. | όνειδος. Διότι ουδείς είναι κακός εκουσίως(91) αλλά διά τινα
κακήν διάθεσιν του σώματος ή δι' έλλειψιν ανατροφής ο κακός
γίνεται κακός. Και ταύτα είναι ατυχήματα εις πάντας και συμ-
βαίνουσιν και εις εκείνον, όστις δεν θέλει. Και πάλιν ως προς τας
λύπας κατά τον αυτόν τρόπον η ψυχή λαμβάνει πολλάς συμφοράς
διά του σώματος. Διότι όπου οι χυμοί των οξέων φλεγμάτων, και
των αλυκών και όσοι είναι πικροί και χολώδεις πλανηθέντες εις
το σώμα δεν ευρίσκουσι μεν αναπνοήν προς τα έξω, αλλά περι-
φερόμενοι εντός αποτελούσι κράμα αναμιγνύοντες τους ιδίους αυ-
87. | τών ατμούς με την κίνησιν της ψυχής, εκεί παράγουσι παν-
τοειδή ψυχικά νοσήματα άλλοτε μεν περισσότερα, άλλοτε δε ολι-
γώτερα, και άλλοτε μικρότερα ή μεγαλείτερα, Και τα νοσήματα
ταύτα μεταφερόμενα εις τας τρεις έδρας της ψυχής, όπου έκα-
στον αυτών προσπέση, εκεί παράγει πολλάς και διαφόρους ποι-
κιλίας δυσαρεσκείας και λύπης, και άλλας θρασύτητος και δει-
λίας, και προσέτι λήθης ομού και δυσμαθίας. Εκτός δε τούτων,
όταν από ανθρώπους ούτω κακώς συγκεκροτημένους γίνωνται κα-
καί πολιτείαι, και κατ' ιδίαν και δημοσίως εις τας πόλεις εκφωνών-
Β. | ται λόγοι, προσέτι δε δεν μανθάνωνται υπό των νέων μαθή-
ματα θεραπεύοντα τα κακά ταύτα, τότε, τοιουτοτρόπως όλοι γίνον-
ται κακοί, όσοι είναι τοιούτοι, διά τας δύο αιτίας όλως ακουσίας.
Και διά ταύτα πρέπει να μεμφώμεθα τους γονείς μάλλον παρά
τα τέκνα και τους ανατρέφοντας μάλλον παρά τους ανατρεφομέ-
νους. Λοιπόν πρέπει να έχωμεν προθυμίαν, όσον είναι δυνατόν
διά της αγωγής, διά των θεσμών και των διδασκαλιών να φεύγω-
μεν την κακίαν· να αποκτήσωμεν δε το εναντίον. Αλλά τούτο εί-
ναι άλλη σειρά λόγων.
C. | Εκείνο δε πάλιν, το οποίον είναι αντίστροφον προς ταύτα,
ήτοι το αναφερόμενον εις τας θεραπείας των σωμάτων και των
διανοιών, δηλαδή διά ποίων μέσων συντηρούνται ταύτα, πάλιν είναι
φυσικόν και πρέπον να εκθέσωμεν προς ανταπόδοσιν. Διότι είναι
ορθότερον ο λόγος να πραγματεύηται περί των αγαθών μάλλον
παρά περί των κακών. Παν λοιπόν το αγαθόν είναι καλόν· το δε
καλόν δεν είναι άνευ μέτρου. Και το ζώον λοιπόν, το οποίον μέλ-
λει να είναι τοιούτον, πρέπει να υποθέσωμεν ότι έχει μέτρον
και αναλογίαν. Αλλά εκ των συμμετριών αντιλαμβανόμενοι τας
Δ. | σμικράς τας μετρούμεν, τας δε σπουδαιοτάτας και τας μεγί-
στας τας αμελούμεν εντελώς. Διότι ως προς τας υγείας και τας
νόσους, και τας αρετάς και τας κακίας ουδεμία συμμετρία ή ασυμ-
μετρία είναι μεγαλυτέρα από εκείνην την ψυχής προς το σώμα
αυτής. Και εκ τούτων ουδέν εξετάζομεν, ούτε εννοούμεν ότι, όταν
ψυχή ισχυρά και μεγάλη κατά παν μέρος αυτής φέρηται υπό σώ-
ματος ασθενεστέρου ή μικροτέρου, και όταν ακόμη τα δύο ταύτα
συνδυάζωνται αντιστρόφως, το όλον ζώον δεν είναι ωραίον. Διότι
είναι ασύμμετρον κατά τας σπουδαιοτάτας συμμετρίας, το δε ευ-
ρισκόμενον εις εναντίαν κατάστασιν είναι το ωραιότατον και ερα-
σμιώτατον θέαμα εις εκείνον, όστις δύναται να παρατηρή. Καθώς
Ε. | λοιπόν σώμα τι με σκέλη μακρότατα ή έχον άλλην τινά
αφθονίαν δυσανάλογον προς εαυτό, όχι μόνον είναι αισχρόν, αλλά
και εις τους κοινούς σκοπούς(93) προξενούν πολλούς καμάτους και
πολλά σπάσματα και διά την παραφοράν αυτού πολλάς πτώσεις,
είναι αίτιον εις εαυτό πολλών κακών, ούτω το αυτό τούτο πρέ-
πει να νοήσωμεν και περί του συνδυασμού τούτου, το οποίον ονο-
μάζομεν ζώον. Ότι δηλ. όταν η ψυχή ήτις είναι εις αυτό, ούσα
88. | υπερτέρα του σώματος, ευρίσκεται εις ερεθισμόν μέγαν τα-
ράττουσα αυτό όλον εντός, το γεμίζει από νόσους· και όταν αύτη
παραδίδεται συντόνως εις μελέτας και ζητήματα, φθείρει αυτό·
και όταν κάμνη διδαχάς και μάχας διά λόγων δημοσίως και ιδιω-
τικώς, διά των ερίδων και φιλονεικιών, αίτινες γεννώνται, φλέγουσα
αυτό όλον το διαλύει(94), και παράγουσα ρεύματα απατά τους πλεί-
στους των λεγομένων ιατρών και κάμνει αυτούς να αποδίδωσι το
κακόν εις άλλας αιτίας. Και όταν πάλιν σώμα τι μέγα και γεν-
ναιότατον ευρίσκεται συνδεδεμένον με μικράν και ασθενή διά-
Β. | νοιαν, επειδή φύσει υπάρχουσιν εις τους ανθρώπους δύο είδη
επιθυμιών, τροφής διά το σώμα και σοφίας δι' εκείνο, όπερ εν
ημίν είναι το θειότατον, επειδή αι κινήσεις του ισχυροτέρου νι-
κώσι και αυξάνουσι το μέρος αυτών, ενώ την ψυχήν καθιστώσι
μωράν και δύσκολον να μανθάνη και να ενθυμήται, παράγουσι την
μεγίστην νόσον, την αμαθίαν. Υπάρχει όμως μία μόνη σωτηρία
εις αμφότερα ταύτα, να μη ασκώμεν την ψυχήν άνευ του σώμα-
τος μήτε το σώμα άνευ της ψυχής, ίνα ούτω υπερασπιζόμενα το έν
C. | κατά του άλλου γίνωνται ισόρροπα και υγιά. Ο μαθηματι-
κός(95) λοιπόν ή ο εργαζόμενος με τον νουν αυτού συντόνως ε;iς
τινα άλλην επιστήμην πρέπει να δίδη και εις το σώμα την απαι-
τουμένην άσκησιν, προσοικειούμενος την γυμναστικήν, και πάλιν
ο επιμελώς περιποιούμενος το σώμα του πρέπει να αποδίδη αντί
τούτου τας κινήσεις της ψυχής του, μεταχειριζόμενος μουσικήν
και μελετών πάσαν φιλοσοφίαν, εάν μέλλη δικαίως να ονομάζηται
συνάμα μεν ωραίος, συνάμα δε αγαθός αληθώς.
ήτοι το αναφερόμενον εις τας θεραπείας των σωμάτων και των
διανοιών, δηλαδή διά ποίων μέσων συντηρούνται ταύτα, πάλιν είναι
φυσικόν και πρέπον να εκθέσωμεν προς ανταπόδοσιν. Διότι είναι
ορθότερον ο λόγος να πραγματεύηται περί των αγαθών μάλλον
παρά περί των κακών. Παν λοιπόν το αγαθόν είναι καλόν· το δε
καλόν δεν είναι άνευ μέτρου. Και το ζώον λοιπόν, το οποίον μέλ-
λει να είναι τοιούτον, πρέπει να υποθέσωμεν ότι έχει μέτρον
και αναλογίαν. Αλλά εκ των συμμετριών αντιλαμβανόμενοι τας
Δ. | σμικράς τας μετρούμεν, τας δε σπουδαιοτάτας και τας μεγί-
στας τας αμελούμεν εντελώς. Διότι ως προς τας υγείας και τας
νόσους, και τας αρετάς και τας κακίας ουδεμία συμμετρία ή ασυμ-
μετρία είναι μεγαλυτέρα από εκείνην την ψυχής προς το σώμα
αυτής. Και εκ τούτων ουδέν εξετάζομεν, ούτε εννοούμεν ότι, όταν
ψυχή ισχυρά και μεγάλη κατά παν μέρος αυτής φέρηται υπό σώ-
ματος ασθενεστέρου ή μικροτέρου, και όταν ακόμη τα δύο ταύτα
συνδυάζωνται αντιστρόφως, το όλον ζώον δεν είναι ωραίον. Διότι
είναι ασύμμετρον κατά τας σπουδαιοτάτας συμμετρίας, το δε ευ-
ρισκόμενον εις εναντίαν κατάστασιν είναι το ωραιότατον και ερα-
σμιώτατον θέαμα εις εκείνον, όστις δύναται να παρατηρή. Καθώς
Ε. | λοιπόν σώμα τι με σκέλη μακρότατα ή έχον άλλην τινά
αφθονίαν δυσανάλογον προς εαυτό, όχι μόνον είναι αισχρόν, αλλά
και εις τους κοινούς σκοπούς(93) προξενούν πολλούς καμάτους και
πολλά σπάσματα και διά την παραφοράν αυτού πολλάς πτώσεις,
είναι αίτιον εις εαυτό πολλών κακών, ούτω το αυτό τούτο πρέ-
πει να νοήσωμεν και περί του συνδυασμού τούτου, το οποίον ονο-
μάζομεν ζώον. Ότι δηλ. όταν η ψυχή ήτις είναι εις αυτό, ούσα
88. | υπερτέρα του σώματος, ευρίσκεται εις ερεθισμόν μέγαν τα-
ράττουσα αυτό όλον εντός, το γεμίζει από νόσους· και όταν αύτη
παραδίδεται συντόνως εις μελέτας και ζητήματα, φθείρει αυτό·
και όταν κάμνη διδαχάς και μάχας διά λόγων δημοσίως και ιδιω-
τικώς, διά των ερίδων και φιλονεικιών, αίτινες γεννώνται, φλέγουσα
αυτό όλον το διαλύει(94), και παράγουσα ρεύματα απατά τους πλεί-
στους των λεγομένων ιατρών και κάμνει αυτούς να αποδίδωσι το
κακόν εις άλλας αιτίας. Και όταν πάλιν σώμα τι μέγα και γεν-
ναιότατον ευρίσκεται συνδεδεμένον με μικράν και ασθενή διά-
Β. | νοιαν, επειδή φύσει υπάρχουσιν εις τους ανθρώπους δύο είδη
επιθυμιών, τροφής διά το σώμα και σοφίας δι' εκείνο, όπερ εν
ημίν είναι το θειότατον, επειδή αι κινήσεις του ισχυροτέρου νι-
κώσι και αυξάνουσι το μέρος αυτών, ενώ την ψυχήν καθιστώσι
μωράν και δύσκολον να μανθάνη και να ενθυμήται, παράγουσι την
μεγίστην νόσον, την αμαθίαν. Υπάρχει όμως μία μόνη σωτηρία
εις αμφότερα ταύτα, να μη ασκώμεν την ψυχήν άνευ του σώμα-
τος μήτε το σώμα άνευ της ψυχής, ίνα ούτω υπερασπιζόμενα το έν
C. | κατά του άλλου γίνωνται ισόρροπα και υγιά. Ο μαθηματι-
κός(95) λοιπόν ή ο εργαζόμενος με τον νουν αυτού συντόνως ε;iς
τινα άλλην επιστήμην πρέπει να δίδη και εις το σώμα την απαι-
τουμένην άσκησιν, προσοικειούμενος την γυμναστικήν, και πάλιν
ο επιμελώς περιποιούμενος το σώμα του πρέπει να αποδίδη αντί
τούτου τας κινήσεις της ψυχής του, μεταχειριζόμενος μουσικήν
και μελετών πάσαν φιλοσοφίαν, εάν μέλλη δικαίως να ονομάζηται
συνάμα μεν ωραίος, συνάμα δε αγαθός αληθώς.
Και συμφώνως προς αυτά ταύτα πρέπει να θεραπεύωμεν και
τα ιδιαίτερα μέλη του σώματος, μιμούμενοι τα συμβαίνοντα εις το
σύμπαν. Δηλαδή επειδή το σώμα καίεται και ψύχεται από τα
Δ. | εισερχόμενα, και πάλιν από τα έξω πράγματα ξηραίνεται και
υγραίνεται και δέχεται εντυπώσεις συμφώνους με ταύτα τα πρά-
γματα ένεκα των δύο κινήσεων τούτων, όταν τις παραδίδη έρμαιον
εις τας κινήσεις ταύτας το σώμα του ενώ ευρίσκεται εις ανάπαυ-
σιν, τούτο νικηθέν υπ' αυτών καταστρέφεται. Εάν όμως μιμήται εκεί-
νην, την οποίαν ωνομάσαμεν μητέρα και τροφόν του παντός(96) και
δεν αφίνη ποτέ το σώμα του να μένη εις ησυχίαν, αλλά το κινή
και διαρκώς προξενή εις αυτό όλον σεισμούς τινας, τότε το υπε-
Ε. | ρασπίζει συμφώνως προς την φύσιν κατά των εξωτερικών
και εσωτερικών κινήσεων, και με τον μέτριον τούτον σεισμόν
βάλλει εις τάξιν κατά συγγένειαν προς την αμοιβαίαν αυτών θέσιν
τας πλανωμένας εντυπώσεις του σώματος και τα μέρη αυτού συμ-
φώνως προς όσα είπομεν πρότερον ομιλούντες περί του παντός.
Ο πράττων ταύτα δεν θα θέση εχθρόν πλησίον εχθρού ούτε θα
αφίση να γεννηθώσι πόλεμοι και ασθένειαι εις το σώμα αυτού,
αλλά θα κάμη ώστε φίλος τεθείς πλησίον φίλου να παρέχη την
89. | υγιείαν. Αφ' ετέρου εκ των κινήσεων αρίστη είναι η γινο-
μένη εν εαυτή και αφ' εαυτής (διότι είναι συγγενεστάτη με την
κίνησιν της διανοίας και της του σύμπαντος), χειροτέρα δε είναι
η γινομένη υπ' άλλου, και χειρίστη είναι εκείνη ήτις εις το σώμα,
όταν κατάκειται και ησυχάζη, δίδεται υπό άλλων κατά τα ιδιαίτερα
μέρη αυτού. Διά τούτο εκ των καθάρσεων και των αναπλάσεων
του σώματος εκείνη, η οποία γίνεται διά της γυμναστικής είναι
η αρίστη· δευτέρα δε έρχεται η διά των αιωρήσεων, είτε εντός
πλοίων είτε εντός οιωνδήποτε οχημάτων γίνονται χωρίς να προ-
Β. | ξενώσι κόπον. Τρίτον δε είδος κινήσεων είναι χρήσιμον μό-
νον, όταν απολύτως αναγκάζεται τις, άλλως δε δεν πρέπει ουδέ-
ποτε να το δέχηται όστις έχει νουν, και τούτο είναι το γινόμενον
διά φαρμακευτικής καθάρσεως χάριν ιατρείας. Διότι τα νοσήματα,
όσα δεν έχουσι μεγάλους κινδύνους δεν πρέπει να τα ερεθίζωμεν
με φάρμακα. Και τω όντι, η πορεία των νόσων ομοιάζει τρόπον
τινά με την φύσιν των ζώων, διότι και η σύστασις των ζώων έχει
περίοδον ζωής προσδιωρισμένην διά τα ιδιαίτερα είδη(97), ομοίως
δε έκαστον ζώον καθ' εαυτό έχει εκ φύσεως μοιραίον χρόνον ζωής
εξαιρουμένων των αναποφεύκτων παθημάτων. Διότι τα τρίγωνα
C. | εκάστου ατόμου ευθύς εξ αρχής αποτελούνται με μίαν προσ-
διωρισμένην δύναμιν, ώστε είναι ικανά να διαρκέσωσι μέχρι τινός
χρόνου, πέραν του οποίου δεν δύναται να εξακολουθήση η ζωή.
Κατά τον αυτόν τρόπον είναι και η σύστασις των νοσημάτων. Και
όταν τις καταστρέφη ταύτην έξω του πεπρωμένου χρόνου με
φάρμακα, γίνονται συνήθως εκ μικρών μεγάλα νοσήματα και εξ
ολίγων πολλά. Διά τούτο πρέπει πάντα τα τοιαύτα νοσήματα να
κυβερνά τις με δίαιτας του ζην, καθ' όσον έχει την ευκολίαν, αλλά
Δ. | να μη τα ερεθίζη με φάρμακα και να κάμνη δυσκολωτέραν
την θεραπείαν του κακού.
τα ιδιαίτερα μέλη του σώματος, μιμούμενοι τα συμβαίνοντα εις το
σύμπαν. Δηλαδή επειδή το σώμα καίεται και ψύχεται από τα
Δ. | εισερχόμενα, και πάλιν από τα έξω πράγματα ξηραίνεται και
υγραίνεται και δέχεται εντυπώσεις συμφώνους με ταύτα τα πρά-
γματα ένεκα των δύο κινήσεων τούτων, όταν τις παραδίδη έρμαιον
εις τας κινήσεις ταύτας το σώμα του ενώ ευρίσκεται εις ανάπαυ-
σιν, τούτο νικηθέν υπ' αυτών καταστρέφεται. Εάν όμως μιμήται εκεί-
νην, την οποίαν ωνομάσαμεν μητέρα και τροφόν του παντός(96) και
δεν αφίνη ποτέ το σώμα του να μένη εις ησυχίαν, αλλά το κινή
και διαρκώς προξενή εις αυτό όλον σεισμούς τινας, τότε το υπε-
Ε. | ρασπίζει συμφώνως προς την φύσιν κατά των εξωτερικών
και εσωτερικών κινήσεων, και με τον μέτριον τούτον σεισμόν
βάλλει εις τάξιν κατά συγγένειαν προς την αμοιβαίαν αυτών θέσιν
τας πλανωμένας εντυπώσεις του σώματος και τα μέρη αυτού συμ-
φώνως προς όσα είπομεν πρότερον ομιλούντες περί του παντός.
Ο πράττων ταύτα δεν θα θέση εχθρόν πλησίον εχθρού ούτε θα
αφίση να γεννηθώσι πόλεμοι και ασθένειαι εις το σώμα αυτού,
αλλά θα κάμη ώστε φίλος τεθείς πλησίον φίλου να παρέχη την
89. | υγιείαν. Αφ' ετέρου εκ των κινήσεων αρίστη είναι η γινο-
μένη εν εαυτή και αφ' εαυτής (διότι είναι συγγενεστάτη με την
κίνησιν της διανοίας και της του σύμπαντος), χειροτέρα δε είναι
η γινομένη υπ' άλλου, και χειρίστη είναι εκείνη ήτις εις το σώμα,
όταν κατάκειται και ησυχάζη, δίδεται υπό άλλων κατά τα ιδιαίτερα
μέρη αυτού. Διά τούτο εκ των καθάρσεων και των αναπλάσεων
του σώματος εκείνη, η οποία γίνεται διά της γυμναστικής είναι
η αρίστη· δευτέρα δε έρχεται η διά των αιωρήσεων, είτε εντός
πλοίων είτε εντός οιωνδήποτε οχημάτων γίνονται χωρίς να προ-
Β. | ξενώσι κόπον. Τρίτον δε είδος κινήσεων είναι χρήσιμον μό-
νον, όταν απολύτως αναγκάζεται τις, άλλως δε δεν πρέπει ουδέ-
ποτε να το δέχηται όστις έχει νουν, και τούτο είναι το γινόμενον
διά φαρμακευτικής καθάρσεως χάριν ιατρείας. Διότι τα νοσήματα,
όσα δεν έχουσι μεγάλους κινδύνους δεν πρέπει να τα ερεθίζωμεν
με φάρμακα. Και τω όντι, η πορεία των νόσων ομοιάζει τρόπον
τινά με την φύσιν των ζώων, διότι και η σύστασις των ζώων έχει
περίοδον ζωής προσδιωρισμένην διά τα ιδιαίτερα είδη(97), ομοίως
δε έκαστον ζώον καθ' εαυτό έχει εκ φύσεως μοιραίον χρόνον ζωής
εξαιρουμένων των αναποφεύκτων παθημάτων. Διότι τα τρίγωνα
C. | εκάστου ατόμου ευθύς εξ αρχής αποτελούνται με μίαν προσ-
διωρισμένην δύναμιν, ώστε είναι ικανά να διαρκέσωσι μέχρι τινός
χρόνου, πέραν του οποίου δεν δύναται να εξακολουθήση η ζωή.
Κατά τον αυτόν τρόπον είναι και η σύστασις των νοσημάτων. Και
όταν τις καταστρέφη ταύτην έξω του πεπρωμένου χρόνου με
φάρμακα, γίνονται συνήθως εκ μικρών μεγάλα νοσήματα και εξ
ολίγων πολλά. Διά τούτο πρέπει πάντα τα τοιαύτα νοσήματα να
κυβερνά τις με δίαιτας του ζην, καθ' όσον έχει την ευκολίαν, αλλά
Δ. | να μη τα ερεθίζη με φάρμακα και να κάμνη δυσκολωτέραν
την θεραπείαν του κακού.
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ XLIII.